onlangs kreeg ik een whatsapp van een vriend: “voel je erkenning?”. in eerste instantie snapte ik het niet. “huh, erkenning, wat bedoel je? hij doelde op het nieuwsbericht over het rapport: tussen balie en beleid. hoe je als burger vermorzelt kan worden door de overheid (die er juist is om mensen te beschermen).
“voor de wielen van de overheid” dat is wat mark rutte zei over de toeslagenaffaire en het aftreden dat daarop volgde. de overheid die niet goed functioneert en de menselijke maat verloren is, mede omdat niet naar de geest van de wet maar naar de letter van de wet gekeken wordt. dat is voor mij een herkenbaar verhaal.
ik (louis) heb na de studie een tijdje gewerkt bij een gemeente. het systeemdenken zat daar zo diep dat ik al snel tot de conclusie kwam dat dit trekken aan een dood paard was. ik mij niet kon vinden in het belastinggeld dat verkwanseld werd aan mensen die ‘hun uren moesten maken’ en per kwartier moesten verantwoorden, met uiteindelijk een bore-out tot gevolg. bureaucratie maakt meer kapot dan je lief is.
er gebeurde met mij wat ik had onderzocht: het effect van management control op motivatie. ik raakte tot het bot toe gedemotiveerd. elke dag kwam ik met een beetje minder energie thuis. tot het moment dat zelfs een weekend niet voldoende was om weer op te laden. misschien is dit voor jou herkenbaar?
met een fikse studieschuld voel je toch de druk om een inkomen te vergaren (de huur moet immers ook betaald worden). dit kan uiteraard voor iedereen wat anders zijn. met alle risico’s van dien heb ik mijn baan met wederzijds goedvinden opgezegd. ik moest wel, want het was dat of ziek worden. ik was in de loop van die maanden al naar de kvk gegaan om alvast een onderneming te starten naast mijn job (zoals vele weten is er altijd een aanlooptijd nodig voordat je van een eigen onderneming kan leven www.controlandmotivate.nl )
om niet veel later in aanraking te komen met een overheidsorganisatie. in de jaren ervoor ww rechten opgebouwd, maar ook daar bleek de combinatie van proactiviteit en regels geen goede combinatie te zijn. doordat ik niet in 1 vakje paste werd het al snel een uitdaging om conform de regels van dit systeem te acteren. het bleek een tijdsverzekering te zijn & geen inkomensverzekering. waarbij je wel kon starten vanuit de ww, maar niet verder kon uitbouwen als je vooraf al een plan b was gestart. dan zouden de uren die je maakte gekort worden op de ww. juist vanwege deze logica was ik bij de gemeente gestopt.
het meest tegen het been stotende was de brief voor kennismaking. een krappe week voor de afspraak kwam deze op de mat. ik had al een afspraak staan en belde op dat dit niet ging lukken en wilde een ander datum afspreken. dit kon echter alleen als het om een doktersafspraak ging. dat was het niet om, maar liegen is nu niet wat je wilt doen. dat werd gezien als tegenwerking en leverde een aantekening op in het dossier.
de gelijkwaardigheid was hier ver te zoeken. er bleek een wantrouwen en negatief mensbeeld uit dat sommige zullen herkennen. als je werkt mag je netjes betalen, maar zodra je een beroep erop doet ben je een ‘dief’. dat hebben we ervan gemaakt, vanuit een politiek klimaat (bulgarenfraude) waarin we mensen al bij voorbaat aanmerken als een risico. dit was ook 1 van de oorzaken van de toeslagenaffaire, maar zien we nog steeds terug in een verouderde participatiewet (bijstandsfraude) en het functioneren van de belastingdienst.
dat is ook de periode dat ik mij in het basisinkomen ben gaan verdiepen, over het mogelijk maken van mantelzorg, studeren, ondernemen en het verminderen van een te grote mate van afhankelijkheid. alleen om mensen in hun 1ste levensbehoefte te voorzien (en hun psychologische basisbehoefte ook te waarborgen). want hoe kan het dat de overheid de autonomie van mensen zo beperkt? zonder die psychologische basisbehoefte houden we mensen wel fysiek in leven, maar verwaarlozen we de mentale gezondheid alsof het een permanente lockdown is?
alleen maar omdat we een oude ideologische basis (oude idee technologie) kennen waar zowel onze organisaties als ons (sociale) systeem op gebouwd is. “we hebben in nederland geen vangnet (vangt je op als je valt), maar een vangnet (houd je gevangen)”. dit stond zo haaks op wat ik zelf onderzocht had dat ik geen manier vinden om het ‘systeem tevreden te houden’. het voelde als vragen aan een longarts om elke dag 1 pakje sigaretten naar binnen te werken.
1 van de sterke waarden van mensen is dat ze zich ook graag willen conformeren aan regels (playing by the rules) maar als dat onmogelijk wordt gemaakt of haaks staat op je morele kompas kan er een morele blessure ontstaan (moral injury).
ik had destijds geen keus (je gezondheid staat altijd op 1 en is geen keuze). uit nood heb ik mijn woning opgezegd en ben terug bij mijn moeder gaan wonen. dan maar geen hulp. nu snap ik dat er veel mensen zijn die niet die mogelijk hebben en gedwongen worden om wel het systeem tevreden te houden ondanks de potentiële stempel die je opgedrukt krijgt (met dito voorkeursbehandeling).
waarbij vaak een halo effect aanwezig is (wij hebben een baan, jij hebt hulp nodig, dus we gaan jou wel even zeggen wat je verkeerd doet). deze ongelijkwaardigheid is pijnlijk en geeft maar weer aan hoe we zowel succes als pech in de schoenen van het individu kunnen schuiven (je zal wel iets verkeerds gedaan hebben, domme domme domme burger).
27 jaar en in plaats van een toekomst opbouwen was het weer terug naar huis. alles in de oude kamer, inboedel op zolder. het leven kwam even op een waakvlam te staan met een bore-out in de achterzak. alles om daarmee te voorkomen om klem komen te zitten in de structuren van de overheid (achteraf gezien niet geheel onterecht).
het boek: jouw baan gaat verdwijnen en dit is de oplossing weet mooi weer te geven welk effect dit op mensen heeft. want hoe start je een onderneming als je aan het watertrappelen bent? hoe functioneert je brein als je in schaarste leeft. nu ruim 4 jaar later komt er langzaam maar zeker uit naar voren dat mensen voor de wielen van de overheid gekomen zijn. waar de menselijke maat weg was en mensen onterecht als fraudeur worden aangemerkt. in dit systeem (en elk afstraffend systeem) werkt dit passiverend. dit is ook in organisaties geen systeem waarin creativiteit, inzet en proactiviteit het beste gedijt.
het is dan ook niet voor niets dat ik zo pleit voor een basisinkomen, voor tenminste 1,5 meter bewegingsvrijheid. omdat ik zelf ervaren heb hoe de overheid werkt (als je er werkt) en hoe de overheid werkt als je er een beroep op doet. die hulpvraag stel je niet zomaar (persoonlijke trots & inclusief het maatschappelijke stigma). wat ik naar mijn hoofd geslingerd heb gekregen getuigde niet van al te veel empathisch vermogen. dat in een tijd waarin het zelfvertrouwen ook een flinke deuk had gekregen en je privé ook al een pittige opgave hebt.
de ombudsman gaf ook dat mensen die een beroep op de overheid doen de meeste afkeer hebben tegen die overheid. een bepaalde mate van onafhankelijkheid is nodig omdat anders het systeem versuft. door een te grote mate van afhankelijkheid zijn mensen gedwongen om te blijven werken waar ze werken en het systeem tevreden houden. voor vele voelt het dan ook als vechten tegen de bierkaai. als individu kost deze strijd je meer dan dat het oplevert, maar collectief gezien verliezen we er door allemaal. we hebben de luis in de pels nodig. deze moeten we niet isoleren, maar juist koesteren.
hierdoor organiseren we te weinig tegenspraak. dit is simpelweg niet goed voor het individu, voor organisaties, voor de samenleving maar ook niet voor de democratie (zoals pieter omtzigt beschrijft in zijn boek: een nieuw sociaal contract). het is ook best vreemd dat als je éénzijdig je baan opzegt je geen bescherming kent anders dan de bijstandsuitkering en dat is op zichzelf ook vreemd.
waarom koppelen we de zekerheden niet los van de contractvorm en bouw je automatisch een spaarpot op waar je een beroep op kan doen voor inkomen, scholing etc? een basisinkomen zorgt voor de basale basisbehoefte en maakt het ook mogelijk om te studeren (zonder studieschuld), te zorgen voor (ouderschap, mantelzorg) of te starten met een onderneming. onze systemen zijn gebouwd op verkeerde uitgangspunten, als je maar genoeg tegenwind hebt stopt 90% vanzelf met trappen. laten we zorgen dat intrinsieke motivatie niet haaks staat op onze systemen maar elkaar juist versterken.
dit is precies wat een basisinkomen doet.
het laat werken direct lonen (financieel en of in voldoening, hopelijk beide). want werken is meer dan het vergaren van inkomen, maar als je nauwelijks voortgang boekt werkt het niet echt motiverend (armoedeval). het maakt de effectievere werkweek mogelijk en het zorgt voor een gezonde mate van onafhankelijk zodat je tegenspraak kan bieden zonder dat dit ten kosten gaat van je lijfsbehoud.
alleen zo kunnen we zorgen dat niemand tussen de wielen van de overheid terecht komt en er een gezond krachtenveld is tussen overheid, markt & (onafhankelijke) burgers.
