tegenstrijdige prikkels in ons systeem

doe jij graag je best en het juiste? grote kans dat je dat doet omdat je intrinsieke waarden hebt. intrinsieke waarden zijn dingen zoals eerlijkheid, je best doen, afspraken nakomen en je netjes aan de wet houden. toch hebben we in ons stelsel hele tegenstrijdige prikkels. prikkels die ervoor zorgen dat we tegen de stroom in moeten zwemmen ook al doen we het juiste. als de stroming sterk genoeg is, zwemmen de meeste met de stroom mee en dat is zonde en zorgt voor sub optimale uitkomsten die uiteindelijk meer kosten dan ze beoogde te besparen/voorkomen.

zo wordt mijn moeder gekort omdat ik weer bij haar inwoon. waarom doet er eigenlijk niet toe (en mocht je erover willen oordelen, ga vooral je gang). het is geen ideale situatie aangezien ik 5 jaar geleden mijn huis noodgedwongen heb moeten opzeggen en de woningmarkt nu een gekte is. desalniettemin, het heeft ook heel veel voordelen, zeker tijdens de lockdown. van eenzaamheid tot het helpen in het huishouden, samen is het net iets makkelijker.

maar omdat mijn moeder nu met pensioen is wordt ze gekort op haar pensioen vanwege de kostendelersnorm. dat is zo’n 200 euro netto per maand minder. want stel nu dat ook ik nog een huis alleen ga bewonen dan neemt de krapte op de woningmarkt nog verder toe. we vergroten daarmee de vraag naar woningen, mijn moeder woont dan in een te groot huis (en zou eigenlijk ook kleiner moeten gaan wonen). in dat geval moet de overheid 400 euro bruto meer gaan betalen en kan het zo zijn dat er ook nog huurtoeslag wordt uitbetaald.

oftewel, door samen te blijven wonen bespaar je de samenleving een heleboel kosten. ik ben zelf veel weg en vind het vrij zinloos, zeker alleen, om een woning te bezetten waar ook een gezin in kan wonen en dat is op zich best gek. we zouden het niet moeten korten, maar juist stimuleren.

zo wordt het onlangs ook steeds duidelijker hoe de bijstandsuitkering mensen ervan houdt om betaald werk te gaan doen. het werken loont niet. het verhaal van martine nijkamp spreekt voor zich. het is dan ook 1 van de redenen dat ik voor een basisinkomen ben, als vereenvoudiging van ons belastingstelsel, maar ook om te zorgen dat de intrinsieke motivatie in lijn is met de extrinsieke prikkel. als die prikkels haaks op elkaar staan smoor je de goede intenties van mensen in de kiem. 

wat wel loont is vooral passiviteit en niet te veel buiten de lijntjes kleuren. dan kan je immers ook niks verkeerds doen. onze systemen houden geen rekening met ‘proef samenwonen’ of ‘hybride werkenden’ (mensen die loondienst combineren met zelfstandig ondernemerschap/studeren/zorgtaken/mantelzorg).

dit geldt nagenoeg voor alle systemen die we hebben, ook binnen het werk. we kunnen daarmee de intrinsieke motivatie om zeep helpen, waardoor mensen zich terugtrekken en het systeem tevreden houden. we doen dan niks meer of minder dan dat er van ons gevraagd wordt. niet omdat we dat willen, maar uit angst voor het verlies van ‘zekerheden’. in de psychologie wordt dit verlies aversie genoemd. we vinden het verliezen van iets dat we kennen zwaarder wegen dan iets (onbekends) erbij verkrijgen. 

kortom, ons systeem zit vol tegenstrijdige prikkels en maakt meer kapot dan ons lief is. hoog tijd om dat systeem aan te pakken en te zorgen dat ze elkaar versterken. zo moeilijk hoeft het niet te zijn. bekijk ook eens >> deze link